Αν ρωτήσεις δέκα ανθρώπους τι είναι το Bitcoin, πιθανότατα θα πάρεις δέκα διαφορετικές απαντήσεις. Άλλοι θα σου πουν ότι είναι “ψηφιακό χρυσάφι”, άλλοι θα το περιγράψουν σαν επενδυτικό προϊόν υψηλού ρίσκου, και κάποιοι θα το δουν απλώς σαν ένα ακόμα τεχνολογικό «τρεντ». Στην πραγματικότητα όμως, το Bitcoin είναι κάτι πιο σύνθετο: είναι ταυτόχρονα τεχνολογία, νόμισμα, μέσο πληρωμής, αλλά και αντικείμενο νομικής συζήτησης.
Για να καταλάβουμε τη νομική του φύση, πρέπει πρώτα να κάνουμε μια βουτιά πίσω στον χρόνο. Να δούμε πώς εξελίχθηκε το χρήμα, από τις πρώτες μορφές ανταλλαγής μέχρι τις σύγχρονες ψηφιακές εκδοχές του, και πώς φτάσαμε σε αυτό το «περίεργο» αποκεντρωμένο σύστημα που δεν ελέγχεται από καμία κυβέρνηση.
Από το σακί πατάτες στο ευρώ
Στις αρχές της ανθρώπινης ιστορίας οι συναλλαγές γίνονταν με τον πιο απλό τρόπο: ανταλλαγή αγαθών. Αν είχες πλεόνασμα σε σιτάρι και χρειαζόσουν λάδι, έψαχνες κάποιον που είχε περίσσευμα σε λάδι και χρειαζόταν σιτάρι. Αυτή η μορφή οικονομίας λεγόταν «ανταλλακτική» και στηριζόταν στην αξία των ίδιων των αγαθών.
Το πρόβλημα όμως ήταν προφανές: δεν υπήρχε πάντα ταύτιση αναγκών. Τι γινόταν αν ήθελες λάδι, αλλά ο παραγωγός λαδιού δεν ήθελε σιτάρι αλλά εργαλεία; Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη για ένα κοινό μέσο ανταλλαγής, κάτι που όλοι να αναγνωρίζουν ότι έχει αξία.
Στην αρχή ήταν τα πολύτιμα μέταλλα – κυρίως ο χρυσός και το ασήμι. Είχαν σπανιότητα, ανθεκτικότητα και μπορούσαν εύκολα να μεταφερθούν. Με τον καιρό, τα κράτη άρχισαν να κόβουν νομίσματα από αυτά τα μέταλλα και να τα καθιερώνουν ως επίσημο μέσο συναλλαγής.
Δες αν θες κι αυτο
Λεφτα στο ιντερνετ μεσω Bitcoin Mining
Το πέρασμα στο «παραστατικό χρήμα»
Όσο μεγάλωναν οι κοινωνίες, έγινε φανερό ότι το να κουβαλάς τσουβάλια με χρυσό δεν ήταν ούτε πρακτικό ούτε ασφαλές. Έτσι ήρθε το παραστατικό χρήμα: χαρτονομίσματα που είχαν αξία όχι επειδή το χαρτί είχε εγγενή αξία, αλλά επειδή το κράτος εγγυόταν την αξία τους.
Με απλά λόγια, το χρήμα που κρατάμε σήμερα –το ευρώ, το δολάριο, η λίρα– δεν έχει καμία ιδιαίτερη αξία από μόνο του. Ένα χαρτονόμισμα των 50 ευρώ κοστίζει λίγα λεπτά στην παραγωγή του, αλλά εμείς του δίνουμε αξία γιατί ξέρουμε ότι μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε παντού. Αυτή η εμπιστοσύνη είναι που το κάνει να λειτουργεί.
Οι «νέες μορφές» χρήματος
Τα τελευταία 50 χρόνια ζούμε μια νέα μετάβαση. Από το φυσικό χρήμα (μετρητά) περνάμε ολοένα και περισσότερο στο «λογιστικό» και στο «ηλεκτρονικό» χρήμα. Πληρωμές με κάρτες, τραπεζικές μεταφορές, ηλεκτρονικά πορτοφόλια, ακόμα και smart cards που αποθηκεύουν αξία.
Αυτό που βλέπουμε είναι ότι το χρήμα γίνεται όλο και πιο άυλο. Δεν χρειάζεται πια να κρατάμε χαρτονομίσματα ή κέρματα – οι περισσότερες συναλλαγές γίνονται με ψηφιακά «νούμερα» σε μια οθόνη. Σε αυτό το περιβάλλον, η εμφάνιση του Bitcoin δεν ήταν τυχαία. Ήταν μάλλον το επόμενο λογικό βήμα.
Από τον κεντρικό έλεγχο στην αποκέντρωση
Η παραδοσιακή λογική του χρήματος έχει έναν βασικό άξονα: το κράτος. Εκείνο εκδίδει το νόμισμα, το αναγνωρίζει ως νόμιμο μέσο πληρωμής και το στηρίζει. Ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα στηρίζεται σε αυτήν τη βάση.
Όμως, εδώ και δεκαετίες, κάποιοι οικονομολόγοι –όπως ο Χάγιεκ– υποστήριζαν ότι ίσως το κράτος δεν θα έπρεπε να έχει το μονοπώλιο της έκδοσης χρήματος. Ίσως να ήταν καλύτερο να υπάρχουν ιδιωτικές μορφές νομίσματος, που να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και να αφήνουν την αγορά να αποφασίσει ποιο αξίζει.
Αυτή η ιδέα παρέμεινε θεωρητική μέχρι που ήρθε το Bitcoin.
Η γέννηση του Bitcoin
Το 2008, εν μέσω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, εμφανίζεται ένα μυστηριώδες έγγραφο με την υπογραφή «Satoshi Nakamoto». Περιγράφει ένα νέο ηλεκτρονικό σύστημα πληρωμών που δεν χρειάζεται τράπεζες ή κράτη για να λειτουργήσει.
Λίγους μήνες μετά, το 2009, κυκλοφορεί το πρώτο λογισμικό Bitcoin και ξεκινάει η εξόρυξη των πρώτων νομισμάτων. Για πρώτη φορά έχουμε ένα ψηφιακό μέσο συναλλαγής που είναι:
- Αποκεντρωμένο (δεν το ελέγχει καμία κεντρική αρχή).
- Διαφανές (όλες οι συναλλαγές καταγράφονται στο blockchain).
- Περιορισμένο (θα υπάρξουν το πολύ 21 εκατομμύρια Bitcoin).
Από εκείνη τη στιγμή, ο κόσμος του χρήματος δεν ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος.
Η νομική φύση του Bitcoin: Μια φιλική ματιά
Τι είναι και πώς λειτουργεί το Bitcoin
Η ιδέα πίσω από το Bitcoin
Το Bitcoin ξεκίνησε σαν μια επαναστατική ιδέα: να μπορείς να στείλεις χρήματα σε οποιονδήποτε, οπουδήποτε στον κόσμο, χωρίς τράπεζες και μεσάζοντες. Σκέψου το λίγο σαν email για τα λεφτά: όπως στέλνεις ένα μήνυμα με ένα κλικ, έτσι μπορείς να στείλεις και Bitcoin.
Η διαφορά όμως είναι ότι τα email περνάνε από server εταιρειών (π.χ. Google, Microsoft), ενώ το Bitcoin λειτουργεί χωρίς καμία εταιρεία στη μέση. Αυτό το καταφέρνει με μια τεχνολογία που λέγεται blockchain.
Το blockchain με απλά λόγια
Φαντάσου ένα τεράστιο δημόσιο βιβλίο λογαριασμών, όπου καταγράφονται όλες οι συναλλαγές. Αυτό είναι το blockchain: μια αλυσίδα από «μπλοκ», το καθένα γεμάτο με πληροφορίες για συναλλαγές.
Κάθε φορά που γίνεται μια συναλλαγή, αυτή μπαίνει σε ένα νέο «μπλοκ», και όταν το μπλοκ γεμίσει, προστίθεται μόνιμα στην αλυσίδα. Το ιδιαίτερο είναι ότι αυτό το βιβλίο δεν βρίσκεται σε έναν κεντρικό υπολογιστή. Αντίθετα, είναι αντιγραμμένο σε χιλιάδες υπολογιστές σε όλο τον κόσμο.
Αυτό σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να «πειράξει» το blockchain ή να αλλάξει μια συναλλαγή που έχει ήδη καταγραφεί. Η ασφάλεια στηρίζεται στην ίδια την αρχιτεκτονική του συστήματος.
Η εξόρυξη των Bitcoin
Κάθε συναλλαγή πρέπει να επιβεβαιωθεί. Αυτό το κάνουν οι λεγόμενοι «miners» (μεταφράζεται ως «εξορύκτες»). Οι miners χρησιμοποιούν υπολογιστές για να λύσουν πολύπλοκα μαθηματικά προβλήματα. Όταν βρίσκουν τη λύση, επιβεβαιώνουν τις συναλλαγές και παίρνουν ως ανταμοιβή καινούρια Bitcoin.
Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούνται νέα νομίσματα: μέσα από την ίδια τη διαδικασία επιβεβαίωσης. Δεν υπάρχει κεντρική τράπεζα που τα τυπώνει· το δίκτυο τα «γεννάει» σιγά-σιγά.
Και εδώ υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: το Bitcoin έχει όριο. Δεν θα υπάρξουν ποτέ περισσότερα από 21 εκατομμύρια. Αυτό το όριο έχει μπει στον κώδικα, ώστε να αποφευχθεί ο πληθωρισμός που έχουμε με τα παραδοσιακά νομίσματα, όπου τα κράτη μπορούν να τυπώνουν χρήμα κατά βούληση.
Δείτε κι αυτο
Pi network το νομισμα που γίνεται mining απο το κινητο.
Από πού παίρνει αξία το Bitcoin;
Πολλοί αναρωτιούνται: «Μα αφού δεν είναι χρυσός, ούτε το εγγυάται κάποιο κράτος, γιατί έχει αξία;».
Η απάντηση είναι απλή: έχει αξία επειδή οι άνθρωποι συμφωνούν ότι έχει. Όπως και το χαρτονόμισμα των 50 ευρώ. Δεν αξίζει επειδή το χαρτί είναι πολύτιμο, αλλά επειδή υπάρχει εμπιστοσύνη ότι όλοι θα το δεχτούν.
Στην περίπτωση του Bitcoin, η αξία προκύπτει από:
- Την προσφορά και ζήτηση (όσο περισσότεροι το θέλουν, τόσο ανεβαίνει η τιμή).
- Τη σπανιότητα (δεν μπορεί να παραχθεί πέρα από το όριο των 21 εκατ.)
- Την χρησιμότητα (γρήγορες, διεθνείς πληρωμές χωρίς μεσάζοντες).
- Την εμπιστοσύνη στο δίκτυο (ασφάλεια και διαφάνεια στο blockchain).
Έτσι, το Bitcoin μοιάζει περισσότερο με «ψηφιακό χρυσό» παρά με παραδοσιακό χρήμα.
Μέθοδοι απόκτησης Bitcoin
- Σήμερα, αν κάποιος θέλει να αποκτήσει Bitcoin, έχει διάφορες επιλογές:
- Αγορά από ανταλλακτήρια (exchanges): π.χ. Binance, Coinbase, Kraken. Εκεί μετατρέπεις ευρώ ή δολάρια σε Bitcoin.
- Πληρωμή σε Bitcoin: αν έχεις επιχείρηση, μπορείς να δεχτείς πληρωμές σε Bitcoin.
- Εξόρυξη (mining): πιο δύσκολο πλέον, καθώς χρειάζεται ακριβός εξοπλισμός και ρεύμα.
- Συναλλαγές P2P: απευθείας από άτομο σε άτομο.
Το Bitcoin ως μέσο συναλλαγών
Στην πράξη, το Bitcoin μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους:
- Ως μέσο πληρωμής: αγοράζεις προϊόντα/υπηρεσίες σε όσους το δέχονται.
- Ως επενδυτικό περιουσιακό στοιχείο: το κρατάς περιμένοντας να ανέβει η αξία του.
Βέβαια, οι περισσότεροι σήμερα το βλέπουν σαν επένδυση. Κάτι σαν «ψηφιακό θησαυρό» που μπορεί να ανεβάσει την αξία του στο μέλλον.
Προβλήματα και προκλήσεις
Δεν είναι όλα ρόδινα. Το Bitcoin έχει και προκλήσεις:
- Οι τιμές του είναι πολύ ασταθείς (volatility).
- Η ταχύτητα και το κόστος συναλλαγών μπορεί να είναι πρόβλημα σε περιόδους μεγάλης ζήτησης.
- Δεν υπάρχει ακόμα καθολική αποδοχή στις καθημερινές αγορές.
- Οι κυβερνήσεις ανησυχούν για θέματα φοροδιαφυγής και νομιμοποίησης εσόδων.
Αυτά τα προβλήματα είναι που ανοίγουν και τη μεγάλη συζήτηση για τη νομική φύση του Bitcoin. Είναι χρήμα; Είναι περιουσιακό στοιχείο; Είναι κάτι άλλο;
Το Bitcoin στο νομικό μικροσκόπιο
Τι σημαίνει «νομική φύση»;
Όταν οι νομικοί μιλάνε για «νομική φύση» ενός πράγματος, εννοούν το εξής: πώς κατατάσσεται αυτό το πράγμα στο δίκαιο; Είναι χρήμα; Είναι περιουσιακό στοιχείο; Είναι επενδυτικό προϊόν; Ή κάτι άλλο;
Αυτό δεν είναι απλή ακαδημαϊκή συζήτηση. Έχει τεράστιες πρακτικές συνέπειες. Αν, για παράδειγμα, το Bitcoin θεωρηθεί νόμισμα, τότε μπορείς να το χρησιμοποιείς όπως το ευρώ. Αν θεωρηθεί περιουσιακό στοιχείο, τότε οι συναλλαγές του μπορεί να φορολογούνται διαφορετικά. Αν θεωρηθεί επενδυτικό προϊόν, τότε ίσως χρειάζεται εποπτεία από χρηματοπιστωτικές αρχές.
Το Bitcoin στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, το δίκαιο δεν έχει δώσει μέχρι σήμερα μια καθαρή, απόλυτη απάντηση. Το Bitcoin δεν αναγνωρίζεται ως «νόμιμο νόμισμα» (όπως το ευρώ), γιατί μόνο το κράτος μπορεί να ορίσει τι είναι το επίσημο νόμισμα.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι «παράνομο». Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο πληρωμής, εφόσον τα δύο μέρη συμφωνούν. Για παράδειγμα, αν ένας επαγγελματίας θέλει να δεχτεί πληρωμή σε Bitcoin και ο πελάτης το δεχτεί, η συναλλαγή είναι έγκυρη. Απλώς το κράτος δεν το υποχρεώνει ως μέσο αποπληρωμής οφειλών.
Στο πλαίσιο του αστικού δικαίου, το Bitcoin μπορεί να θεωρηθεί ένα είδος «άυλου περιουσιακού στοιχείου». Σαν να κατέχεις πνευματικά δικαιώματα ή μετοχές σε μια εταιρεία. Δεν είναι υλικό αντικείμενο, αλλά έχει οικονομική αξία και μπορεί να μεταβιβαστεί.
Σημαντικό είναι και το φορολογικό ζήτημα: στην Ελλάδα, τα κέρδη από την αγοραπωλησία Bitcoin φορολογούνται ως υπεραξία. Αν αγοράσεις Bitcoin στα 20.000€ και τα πουλήσεις στα 30.000€, το κέρδος των 10.000€ θεωρείται φορολογητέο.
Τι γίνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Η ΕΕ έχει πάρει μια πιο οργανωμένη θέση. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει αποφανθεί ότι η ανταλλαγή Bitcoin με συμβατικό χρήμα απαλλάσσεται από τον ΦΠΑ, γιατί θεωρείται μέσο πληρωμής. Αυτό δεν το κάνει επίσημο νόμισμα, αλλά του δίνει μια αναγνώριση ως «μέσο ανταλλαγής».
Επιπλέον, οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί για την πρόληψη ξεπλύματος χρήματος (AML) και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (CFT) πλέον καλύπτουν και τις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα. Αυτό σημαίνει ότι τα ανταλλακτήρια που λειτουργούν στην ΕΕ οφείλουν να κάνουν ταυτοποίηση χρηστών (KYC) και να παρακολουθούν ύποπτες συναλλαγές.
Με απλά λόγια: η ΕΕ δεν το θεωρεί νόμισμα, αλλά το αντιμετωπίζει σοβαρά σαν ένα νέο χρηματοοικονομικό εργαλείο που χρειάζεται ρύθμιση.
Οι ΗΠΑ και η διαφορετική προσέγγιση
Στις ΗΠΑ, το τοπίο είναι ακόμα πιο μπερδεμένο, γιατί κάθε αρχή έχει τη δική της άποψη:
- Η IRS (φορολογική υπηρεσία) το θεωρεί περιουσιακό στοιχείο.
- Η SEC (επιτροπή κεφαλαιαγοράς) εξετάζει αν ορισμένα κρυπτονομίσματα είναι «τίτλοι», αλλά το Bitcoin το αντιμετωπίζει πιο χαλαρά.
- Η CFTC (επιτροπή εμπορίας εμπορευμάτων) το βλέπει σαν εμπόρευμα, όπως ο χρυσός.
Αυτό το μωσαϊκό δημιουργεί μια πολυπλοκότητα: μπορείς να πληρώνεις με Bitcoin, να το επενδύεις, να το θεωρείς εμπόρευμα, αλλά σε κάθε περίπτωση ισχύουν διαφορετικοί κανονισμοί.
Παράλληλα, πολλές πολιτείες έχουν θεσπίσει τους δικούς τους νόμους για τα κρυπτονομίσματα. Για παράδειγμα, η Νέα Υόρκη απαιτεί ειδική άδεια (BitLicense) για εταιρείες που θέλουν να δραστηριοποιούνται με Bitcoin.
Η Γερμανία και το παράδειγμα της φορολογίας
Η Γερμανία ήταν από τις πρώτες χώρες που ξεκαθάρισε τη στάση της. Θεωρεί το Bitcoin «ιδιωτικό χρήμα» και το επιτρέπει ως μέσο συναλλαγής. Επίσης, έχει συγκεκριμένους φορολογικούς κανόνες: αν κρατήσεις τα Bitcoin σου για πάνω από ένα έτος, η πώλησή τους δεν φορολογείται.
Αυτό το πλαίσιο έδωσε αρκετή σιγουριά σε επενδυτές και επιχειρήσεις και βοήθησε τη Γερμανία να γίνει ένα από τα πιο φιλικά κράτη για τα κρυπτονομίσματα στην Ευρώπη.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να οριστεί;
Ο λόγος που δεν υπάρχει μία κοινή, παγκόσμια απάντηση είναι απλός: το Bitcoin δεν μοιάζει ακριβώς με τίποτα που υπήρξε πριν. Δεν είναι νόμισμα με την κλασική έννοια, γιατί δεν το εκδίδει κράτος. Δεν είναι εμπόρευμα με φυσική υπόσταση, γιατί είναι καθαρά ψηφιακό. Δεν είναι επένδυση όπως οι μετοχές, γιατί δεν αντιπροσωπεύει μια εταιρεία.
Είναι κάτι καινούριο, και το δίκαιο προσπαθεί να το «χωρέσει» σε παλιές κατηγορίες. Αυτή η διαδικασία πάντα παίρνει χρόνο. Το ίδιο είχε συμβεί και με το διαδίκτυο στις αρχές της δεκαετίας του ’90: κανείς δεν ήξερε πώς να το ρυθμίσει στην αρχή.
Συμπεράσματα
Αν το δούμε συνολικά:
- Το Bitcoin δεν είναι νόμιμο νόμισμα στην Ελλάδα ή στην ΕΕ, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο πληρωμής.
- Θεωρείται κυρίως άυλο περιουσιακό στοιχείο.
- Οι συναλλαγές του ρυθμίζονται μέσα από κανόνες για το ξέπλυμα χρήματος και τη φορολογία.
- Σε διεθνές επίπεδο, οι ΗΠΑ και άλλες χώρες το αντιμετωπίζουν με διαφορετικούς τρόπους (νόμισμα, εμπόρευμα, περιουσία).
Το σημαντικό είναι ότι, παρόλο που ακόμα δεν υπάρχει ενιαία απάντηση, το Bitcoin έχει κερδίσει μια θέση στο νομικό λεξιλόγιο. Δεν θεωρείται πλέον «παράνομο» ή «γκρίζο», αλλά ένα νέο είδος περιουσιακού εργαλείου που οι κυβερνήσεις προσπαθούν να καταλάβουν και να ρυθμίσουν.
Επίλογος: Το μέλλον του Bitcoin και του δικαίου
Το Bitcoin είναι σαν ένα κοινωνικό πείραμα που ξέφυγε από το εργαστήριο. Ξεκίνησε ως project λίγων ανθρώπων και κατέληξε να αλλάζει ολόκληρη τη συζήτηση για το τι σημαίνει χρήμα.
Η νομική του φύση ίσως αλλάξει με τον καιρό, καθώς τα κράτη το εντάσσουν όλο και περισσότερο σε θεσμικά πλαίσια. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το Bitcoin έφερε κάτι νέο: έδειξε ότι μπορούμε να έχουμε χρήμα χωρίς κράτος, και αυτή η ιδέα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί.